Przyroda

Ziemia pilska zachwyca pięknem przyrody. Jest tu wiele miejsc nieskażonych cywilizacją, w których odkryjemy niezwykły świat roślin, zwierząt i krajobrazów.

Powiat pilski w całości pokrywa się z obszarem dorzecza Noteci. Wyraźnie zaznaczają się tu rozległe pola sandrowe, porozcinane dolinami rzecznymi Gwdy i Łobzonki oraz obniżenie pradoliny Noteci. Znaczną część powierzchni obejmują lasy. Jedynym w swoim rodzaju jest krajobraz Doliny Noteci. Ze wzgórz morenowych, które ciągną się wzdłuż doliny, jak na dłoni widać jej prawie płaskie dno, poprzerywane ciekami i zbiornikami wodnymi, różnej wielkości wydmami, a przede wszystkim niekończące się łąki oraz pastwiska.

Malowniczą rzeką jest również Gwda, która przecina zachodnią część powiatu (m.in. przepływa przez środek Piły) i wpada do Noteci w Ujściu. Na tym ostatnim 9-km odcinku między Piłą a Ujściem rzeka rozlewa się szerzej, meandruje.

Gwda płynie przez rozległy kompleks leśny (obszar Puszcza nad Gwdą o powierzchni 72,7 tys. ha na terenie dwóch województw: wielkopolskiego i zachodniopomorskiego), obejmujący w większości bory sosnowe, a na dnie i zboczach dolin – lasy liściaste i mieszane. Rzeźba[G1]  terenu jest silnie urozmaicona, co nadaje mu niezwykłe walory krajobrazowe.

Noteć

Największą rzeką w powiecie pilskim jest Noteć – licząca 388,5 km, siódma pod względem długości rzeka w Polsce. Rozpoczyna ona swój bieg na Pojezierzu Kujawskim, w pobliżu Przedecza, a wpływa do Warty w Santoku koło Gorzowa Wielkopolskiego. Powiat pilski w większości położony jest na prawym brzegu Noteci. Leżą nad nią gminy: Wyrzysk, Białośliwie, Miasteczko Krajeńskie, Kaczory i Ujście. Na rzece są cztery mosty – w Osieku nad Notecią, Białośliwiu, Milczu i Ujściu. Wzdłuż rzeki, krawędzią doliny, biegnie linia kolejowa z Piły do Bydgoszczy, a kawałek dalej na północ znajduje się droga krajowa nr 10.

Rzeka prowadzi swe leniwe wody korytem o szerokości 30 – 60 metrów o mulistym, miejscami piaszczystym dnie. Płynie dnem szerokiej Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej o szerokości od 2 do 6 km.

Dolina jest bardzo ważną trasą migracji ptaków. Jesienią i wiosną miliony ptaków przelatują tędy pomiędzy legowiskami położonymi we wschodniej Europie, Skandynawii i Syberii a zimowiskami leżącymi w zachodniej Europie i północnej Afryce. Najliczniej zatrzymują się tutaj: gęsi zbożowe i białoczelne, łabędzie czarnodziobe i krzykliwe, świstuny, cyraneczki i kilka gatunków ptaków siewkowatych.

Nieprzeciętny jest też krajobraz Doliny Noteci. Jej prawie płaskie dno, poprzerywane ciekami i zbiornikami wodnymi, różnej wielkości wydmami oraz kępami drzew, można podziwiać ze wzgórz morenowych, które rozciągają się wzdłuż pradoliny.

Gwda

Gwda, prawy dopływ Noteci, ma 145 km długości. Swój początek bierze ze źródeł w okolicach wsi Porost (gm. Biały Bór), a wpada do Noteci w Ujściu, 9 km od Piły. Rzeka przecina z północy na południe zachodnią część powiatu pilskiego - tereny gmin: Szydłowo, Piła i Ujście. Na tym odcinku ma ok. 28 km. Jest to obszar nazywany Doliną Gwdy. Dopływami prawobrzeżnymi są płynące na tym terenie: Rurzyca, Piława z Dobrzycą oraz Rudnica. Z lewej strony nurt Gwdy zasilają Pankawa i Głomia. Na teren powiatu Gwda wpływa we wsi Krępsko, następnie mija Dobrzycę, przepływa przez środek Piły - od mostu na północnym odcinku obwodnicy wałeckiej wije się przez miasto krętą, ośmiokilometrową wstęgą - i dalej – szeroką, bezleśną doliną z licznymi starorzeczami dociera do Ujścia, gdzie wpada do Noteci obok nieczynnego już portu żeglugi śródlądowej. Na tym ostatnim odcinku rzeka płynie już wolniej, rozlewa się szerzej, meandruje.

Pozostałe rzeki

Łobzonka jest prawostronnym dopływem Noteci. Ma 71,8 km długości, w granicach powiatu pilskiego prowadzi wody na odcinku około 50 km przez tereny gmin i miasta: Łobżenica oraz  Wyrzysk. W pozostałej części płynie przez województwo kujawsko-pomorskie. Do dorzecza Łobzonki należą jej lewobrzeżne dopływy Lubcza (25,8 km) i Orla.  W dolnym biegu rzeki malownicza dolina Łobzonki wcina się głęboko pomiędzy wzgórza morenowe. Lubcza przepływa przez jeziora Stryjewo i Liszkowskie, wpływa do niej niewielki ciek - Lubawka.
Głomia (długość 51 km) tylko w niewielkim odcinku – przy ujściu do Gwdy na wysokości wsi Dobrzyca – płynie przez powiat pilski. Podobnie Piława (najdłuższy prawobrzeżny dopływ Gwdy – ok. 80 km), która kończy swój bieg w tej samej miejscowości, przyjmując wcześniej – na wysokości wsi Zabrodzie – wody Dobrzycy (64 km). Najbardziej malowniczym dopływem Gwdy jest Rurzyca (17,5 km), która kończy swój bieg we wsi Krępsko, płynąc na końcowym, 4 km odcinku przez powiat pilski. Jest to jedna z nielicznych polskich rzek, która ma pierwszą klasę czystości wód.

Jeziora

Ziemia Pilska jest bardzo bogata w wody stojące. Spotkać tu można jeziora typu rynnowego - Wapińskie (128 ha), Rudnickie (Hamry, 23,26 ha) – dla których charakterystyczne są wąskie kształty, strome brzegi i urozmaicona rzeźba dna. Występują tu również jeziora moreny czołowej – Stobieńskie (Leśne, 12,82 ha), Piaszczyste (6,48 ha), Skrzatusz (11,88 ha) – oraz małe jeziorka: Kuźnik Duży, Mały i Kuźniczek.

Szczególnie zasobne w jeziora są okolice Piły i tereny gmin: Szydłowo, Kaczory oraz Łobżenica. Największymi jeziorami w powiecie są: Sławianowskie (324 ha), Stryjewo (151 ha), Falmierowskie (53 ha) i Ostrowite (47 ha) - przepływowe, stanowiące naturalne zbiorniki retencyjne dla sieci rzecznej, a także odgrywające ważną rolę w gospodarce wodnej. Niedaleko Osieka nad Notecią istnieje jeden z największych w kraju kompleksów stawów hodowlanych – Stawy Ostrówek – o powierzchni przekraczającej 300 ha.

Ziemia Pilska jest prawdziwym rajem dla wędkarzy. Wśród ogromnych połaci obszarów leśnych położone są rybne jeziora oraz rzeki zaliczane do krainy pstrąga i lipienia. Gwda i jej dopływy: Dobrzyca, Piława, Rurzyca, Płytnica, Głomia, Czarna, Szczyra - to rzeki górskie płynące zalesionymi pradolinami, przepięknie meandrujące pośród dziewiczych, rzadko zamieszkałych terenów. Ich bystry nurt urozmaicają bobrowe tamy, tworząc naturalne piętrzenia. Rzeki te sklasyfikowane w pierwszej i drugiej klasie czystości, obfitują w pstrągi i lipienie, a ostatnio również w atrakcyjną wędkarsko głowacicę. W przepięknych lasach gęsto porastających tą część regionu, usytuowanych jest kilkadziesiąt jezior, przyciągających zarówno niepowtarzalnymi pejzażami, jak i obfitością zdrowych ryb. Wszędzie kuszą dobrze zarybione, atrakcyjne krajobrazowo zbiorniki, w których złowić można liny, karasie, karpie i amury, a także drapieżne szczupaki, okonie i sumy.

Lasy

Lasy są wielkim bogactwem Ziemi Pilskiej. Zajmują powierzchnię 35,6 tys. ha, co daje wskaźnik lesistości 28,1% (lesistość województwa wielkopolskiego wynosi 25,2%). W 97 % należą do Lasów Państwowych i są w administracji nadleśnictw: Kaczory i Zdrojowa Góra, należących do RDLP w Pile.

W składzie drzewostanów powiatu pilskiego zdecydowanie dominuje sosna zwyczajna, chociaż ta dominacja różnie wygląda w poszczególnych rejonach. Na obszarze Nadleśnictwa Zdrojowa Góra, które obejmuje zachodnią część powiatu (po prawej stronie Gwdy aż do Noteci) na każde 100 drzew 95 to sosna. Inaczej jest w Nadleśnictwie Kaczory, gdzie udział sosny wynosi 68%, a zwraca uwagę duży, prawie 20% udział dębu.

Na terenie powiatu pilskiego występują następujące gatunki drzew: sosna pospolita, dąb szypułkowy, dąb bezszypułkowy, brzoza brodawkowata, olsza czarna, świerk pospolity, modrzew europejski, jesion wyniosły, buk zwyczajny, grab  zwyczajny, topola, olsza szara, lipa drobnolistna, daglezja zielona, robinia akacjowa, klon jawor, sosna wejmutka, topola osika, wiąz, dąb czerwony, klon.

W Nadleśnictwie Zdrojowa Góra spotkamy sędziwe sosny i dęby. Najstarszy drzewostan sosnowy – 180-letni występuje w leśnictwie Łubianka. Najstarszymi drzewami zaś są 280 letnie dęby rosnące w leśnictwie Koszyce. W Nadleśnictwie Kaczory najstarsze dęby szypułkowe można podziwiać w leśnictwie Mościska. Rośnie tam kilkanaście okazów liczących po 300 lat, a najstarszy dąb ma 350 lat i 710 cm w obwodzie.

Niezwykle bogata i urozmaicona i fauna oraz flora pilskich lasów. Występują w nich liczne podlegających ścisłej ochronie gatunki.  Znajduje się tu miejsca rozrodu i regularnego przebywania gatunków chronionych (ostoje): bielika, bociana czarnego i kani rudej, orlika krzykliwego.

W lasach można spotkać liczne bagna i oczka wodne oraz pomniki przyrody. W celu ochrony zagrożonych gatunków związanych ze środowiskiem rozkładającego się drewna utworzono ostoje ksylobiontów, głównie nad jeziorami i wzdłuż cieków wodnych.

Główne kompleksy leśne powiatu wchodzą w skład Puszczy nad Gwdą. To obszar o powierzchni 72 711 ha położony na terenie dwóch województw (wielkopolskiego i zachodniopomorskiego).

Walory krajobrazowe oraz bogactwo świata fauny i flory powiatu pilskiego sprawiły, że duża część jego obszaru – 41,9% (ponad 53 tys. ha) – objęta jest ochroną prawną.

W powiecie istnieje pięć rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 1264 ha. Ustanowiono tu również 140 pomników przyrody, które są jedną z form ochrony indywidualnej oraz użytki ekologiczne obejmujące powierzchnię 42,4 ha. Na terenie powiatu jest pięć rezerwatów przyrody: „Kuźnik”, „Wielkopolska Dolina Rurzycy”, „Zielona Góra”, Smolary” io „Torfowisko Kaczory”.